काठमाडौँ, १८ अप्रिल २०२५ – आजको युगमा इन्टरनेट र स्मार्टफोनको प्रयोगले नेपालको सामाजिक र सांस्कृतिक परिदृश्यमा ठूलो परिवर्तन ल्याएको छ। विशेषगरी नयाँ पुस्तामा डिजिटल दुनियाँको प्रभावले नयाँ अवसर र चुनौती दुवै सिर्जना गरेको छ। तर, के हामी यो डिजिटल क्रान्तिको गहिराइमा गएर यसको दीर्घकालीन असरबारे सोचिरहेका छौँ?
काठमाडौँ विश्वविद्यालयका समाजशास्त्री डा. रमेश शर्माका अनुसार, नेपालमा किशोर र युवाहरूले दैनिक औसत ५ घण्टा सामाजिक सञ्जाल र अनलाइन गेमिङमा बिताउने गरेका छन्। यो समयले उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्य, आत्मविश्वास, र सामाजिक सम्बन्धमा गहिरो असर पारिरहेको छ। “हामीले देखिरहेका छौँ कि धेरै युवाहरू वास्तविक संसारभन्दा भर्चुअल संसारमा रमाउन थालेका छन्। यसले सामाजिक अन्तरक्रियामा कमी ल्याएको छ,” डा. शर्माले भने।
यसैबीच, ग्रामीण क्षेत्रमा पनि इन्टरनेटको पहुँच बढेसँगै नयाँ सम्भावनाहरू खुलेका छन्। उदाहरणका लागि, दाङकी १९ वर्षीया सुनिता चौधरीले युट्युबमार्फत आफ्नो गाउँको परम्परागत हस्तकलालाई विश्वभर चिनाएकी छन्। उनले भनेकी छन्, “इन्टरनेटले मलाई मेरो कला बेच्ने र आत्मनिर्भर बन्ने मौका दिएको छ।” तर, उनले यो पनि स्वीकार गरिन् कि अनलाइन ट्रोलिङ र नकारात्मक टिप्पणीले कहिलेकाहीँ उनको मनोबल कमजोर बनाउँछ।
विज्ञहरूले डिजिटल साक्षरताको आवश्यकतामा जोड दिएका छन्। नेपाल सरकारले हालै ‘डिजिटल नेपाल’ अभियानअन्तर्गत स्कूलहरूमा डिजिटल साक्षरता कक्षा सञ्चालन गर्ने योजना बनाएको छ। यो कार्यक्रमले विद्यार्थीहरूलाई इन्टरनेटको सुरक्षित र रचनात्मक प्रयोगबारे सिकाउने लक्ष्य राखेको छ।
तर, प्रश्न उठ्छ – के यो पर्याप्त छ? डिजिटल दुनियाँको यो तीव्र गतिमा हामीले हाम्रा युवाहरूलाई कसरी तयार पार्ने? यो विषयमा गम्भीर बहस र रचनात्मक समाधानको खाँचो छ। नत्र, हामीले अवसरको साटो चुनौती मात्रै सामना गर्नुपर्ने हुन सक्छ।
लेखक: अनिल नेपाल